info[]surfplaza.be
Gezond en fit
voor een betere lifestyle
Je bevindt je hier: startpagina > gezond en fit > antioxidanten
Antioxidanten: wat zijn het en waarom zijn ze zo belangrijk?
donderdag 21 nov 2013, 13:39 uur
hart
Antioxidanten zijn – de naam zegt het al – stoffen die oxidatie tegengaan. Oxidatie is simpel gezegd de reactie met zuurstof en komt zowel in de levende als niet-levende natuur voor. Het roesten van ijzer is een goed voorbeeld van oxidatie. Het ijzer roest, omdat het reageert met zuurstof, ofwel oxideert. In een ruimte zonder zuurstof zou ijzer nooit roesten. Ook in het lichaam vindt oxidatie plaats, waardoor het 'roest'. Hier stuiten we op het ambigue en misschien wel ironische karakter van zuurstof: het houdt ons in leven, maar beschadigt ons tegelijkertijd.

Oxidatie, cruciaal voor leven

Scheikundeles, waarde lezers. Oxidatie is een chemische reactie waarbij het ene atoom een elektron overdraagt op het andere atoom. Een simpel voorbeeld van een oxidatieproces is de oxidatie van koolstof (C). Koolstof reageert met zuurstof (O2) en vormt koolstofdioxide (CO2). Ook in het lichaam vindt oxidatie plaats. Dat is maar goed ook, want deze processen zijn cruciaal voor het leven. Een voorbeeld van oxidatie in het lichaam is de oxidatie van glucose, oftewel het omzetten van de koolhydraten (suikers) uit je voeding in energie.

Vrije radicalen, ofwel losgeslagen moleculen

Oxidatie is dus in principe essentieel voor de instandhouding van leven, maar bij het oxidatieproces kunnen ook schadelijke stoffen vrijkomen, de zogenaamde vrije radicalen. Een vrije radicaal is een molecuul of atoom met een ongepaard elektron, een elektron dat niet tot een elektronenpaar behoort. Zie het als de losgeslagen, promiscue helft van een tweeling.

Doordat het vrij is, gaat het elektron gemakkelijk reacties met andere moleculen aan (lees: oxideert het andere moleculen). Hoewel de meeste vrije radicalen vrij stabiel zijn, kunnen ze als het ware volledig door het lint gaan en een kettingreactie veroorzaken. Op die manier kan één enkele vrije radicaal tot wel duizenden andere moleculen veranderen. Als deze kettingreactie in een cel plaatsvindt, kan deze (en het weefsel waar de cel deel van uitmaakt) beschadigd raken, 'roesten', zou je kunnen zeggen. Een cel kan ook onherstelbaar beschadigd raken en afsterven.

Er zijn sterke aanwijzingen dat vrije radicalen een (belangrijke) rol spelen in het ontstaan van ziekten zoals kanker en hart- en vaataandoeningen en mogelijk ook een rol spelen in ouderdomsziekten als Alzheimer, de ziekte van Parkinson, diabetes en diverse neuro(musculaire) aandoeningen, al is het onduidelijk of die rol die van veroorzaker is.

Behalve bij normale stofwisselingsprocessen ontstaan vrije radicalen ook door het inademen van sigarettenrook, vervuilde lucht en door blootstelling aan ultraviolette stralen (lees: zonlicht).

Antioxidanten

Nu je over wat basale kennis van oxidatie en vrije radicalen beschikt, kunnen we terugkeren naar de kern van dit artikel: antioxidanten.

Een antioxidant is een molecuul dat een vrije radicaal neutraliseert en zo voorkomt dat het andere moleculen oxideert. In feite is het dus een soort van bliksemafleider die cellen en weefsel die daardoor worden gevormd beschermt tegen zuurstof. Het is belangrijk dat je legertje antioxidanten ten minste even groot is als het leger vrije radicalen in je lichaam. Mooi hè, de natuur? Ze laat je een giftig gas (zuurstof dus) inademen, maar geeft je meteen een tegengif.

Bekende antioxidanten zijn:
  • de vitaminen A, C en E;
  • de spoorelementen koper, mangaan, seleen en zink;
  • de carotenoïden bètacaroteen, luteïne en lycopeen;
  • diverse flavonoïden (ook wel polyfenolen);
  • co-enzym Q10

Merk op dat 'antioxidanten' een paraplubegrip is voor diverse vitaminen, spoorelementen en bioactieve stoffen met een antioxidatieve werking. Carotenoïden, flavonoïden en co-enzym Q10 zijn voorbeelden van bioactieve stoffen, vitamineachtige stoffen die van nature in planten voorkomen.

  • Vitamine A
    Vitamine A, of retinol, is een in vet oplosbare vitamine die in dierlijke producten als vlees, vis, melk, kaas en eieren voorkomt. Het lichaam kan ook zelf vitamine A vormen uit bètacaroteen en andere carotenoïden (zie hieronder) uit plantaardige voeding. Zo'n voorloper van een vitamine wordt ook wel een pro-vitamine genoemd. Bètacaroteen is dus een pro-vitamine van vitamine A.
     
  • Vitamine C
    Vitamine C, of ascorbinezuur, is een in water oplosbare vitamine die vooral voorkomt in aardappelen, paprika's, citrusvruchten (citroen, sinaasappel), bessen en kiwi's. Ook groenten, vooral koolsoorten, zijn rijk aan vitamine C, maar dit gehalte gaat grotendeels verloren tijdens het koken. Van alle antioxidanten, is de antioxidatieve werking van vitamine C het meest onomstotelijk aangetoond. Vitamine C beschermt ook andere antioxidanten tegen oxidatie.
     
  • Vitamine E
    Vitamine E, of alfa-tocoferol, is net als vitamine C een in water oplosbare vitamine en komt vooral voor in volkorenproducten, noten, zaden en zonnebloemolie. Als antioxidant beschermt vitamine E cellen en celwanden tegen de oxidatie van onverzadigde vetzuren en draagt zo bij aan de gezondheid van onder andere hart en vaten.
     
  • Sporenelementen
    Koper, mangaan, seleen en zink zijn sporenelementen en onderdeel van antioxidatieve enzymen. Alle drie komen ze voor in verschillende dierlijke en plantaardige voedingsmiddelen, zoals graanproducten, groente, fruit en vlees.
     
  • Carotenoïden
    Bètacaroteen, luteïne en lycopeen zijn drie van de in totaal honderden plantkleurstoffen die samen carotenoïden worden genoemd. Aan deze drie carotenoïden wordt een antioxidatieve werking toegeschreven. Ze zouden veroudering tegengaan en het risico op hart- en vaataandoeningen alsook bepaalde vormen van kanker verkleinen.
     
  • Flavonoïden
    Flavonoïden zijn net als carotenoïden bioactieve stoffen die in planten voorkomen en in plantaardige dranken als thee en wijn. Ze beschermen de plant tegen onder andere zonlicht en oxidatie en zouden datzelfde doen in mensen.
     
  • Co-enzym Q10
    Het co-enzym Q10, kortwel Q10, is een in vet oplosbare vitamineachtige stof. De vitamine lijkt qua structuur of vitamine E en K. Q10 komt in alle menselijke cellen en speelt een belangrijke (bij)rol in de productie van adenosinetrifosfaat (ATP), ofwel de energieproductie in het lichaam. Verder is het een belangrijke antioxidant.

Bronnen van antioxidanten

Antioxidanten komen vooral voor in groente en fruit – vooral in bessen – maar ook in plantaardige dranken als koffie, thee en wijn. Uit onder zoek blijkt zelfs dat voor Amerikanen koffie zelfs de nummer één bron van antioxidanten is.

Antioxidanten worden trouwens ook als conserveermiddel toegevoegd aan voedingsmiddelen, om ze langer houdbaar te maken. Antioxidanten in voeding zijn de herkennen aan het E-nummer op het etiket. Dit kunnen zowel natuurlijke als kunstmatige antioxidanten zijn. Ascorbinezuur, of vitamine C, en de zouten hiervan is een bekende natuurlijke antioxidant, net als verschillende vitamine E-verbindingen.

De volgende voedingsmiddelen bevatten per portie de meeste antioxidanten (ofwel vitamines, spoorelementen en bioactieve stoffen met een antioxidatieve werking):

  • blauwe bes
  • kidneyboon
  • veenbes
  • artisjok
  • zwarte bes
  • pruim
  • framboos
  • aardbei
  • appel
  • pecannoot

Je ziet: de helft van de top 10 bestaat uit bessen (1, 3, 5, 7 en 8). Het eten van bessen is dus een goede manier om in (een deel van) je antioxidanten te voorzien. Net als het drinken van thee en koffie (gematigd).

In het algemeen kunnen we stellen dat wie voldoende groente en fruit eet, niet snel een tekort aan antioxidanten zal hebben. De behoefte aan antioxidanten verschilt van persoon tot persoon en is onder andere afhankelijk van of iemand rookt of niet, de mate van luchtvervuiling en blootstelling aan zonlicht. Onder deze invloeden kunnen vrije radicalen inderdaad vrijelijk en radicaal hun gang gaan.